Ahmed Emin’in Yorumuyla Mu’tezile

Ahmed Emin, Mu’tezile’yi rehabilite ederek modern dönemde “Yeni Mu’tezile” adıyla klasik bir ge-leneği canlandırmayı hedefleyen son yüzyıl mütefekkirlerinden biridir. Emin'in temel gayesi, Mu’tezile’nin entelektüel tarihi ile dönem zihnî reformu arasında metodik bağ kurmaktır. Tarihî misyonuyla da paradigmal değişimlere adapte olma konusunda başarılı olduğu bilinen husustur. Özellikle on dokuzuncu yüzyıldan itibaren İslamî yenilenme hareketinin liderleri, Mu’tezile öğretilerine dönmeye ve onlara ait orijinal eserleri aramaya başladılar. Yüzyıllarca süren ilgisizlikten sonra 20. yüzyılın başında adeta yeniden keşfedilmişti. Mısır'da “Mu'tezile'nin popülerleştiricisi” olarak tanımlanan kişi ise Emin’di. Mu’tezile'yi İslam'ın ana akımından dışlamanın mevcut sorunlara çözüm sağlamadığını fark etmişti. Klasik kaynaklardan hareketle rasyonalist teolojik analizin somut görünümünü Emin’de bulmak bu nedenle şaşırtıcı değildir. O, ruhunu, yeni başlangıç için iyileştirici dönüştürücü nefes gibi görmüştü. Elbette mezhep aidiyetini öne çıkararak fanatik tutumla incelemedi. Dıştan gözlemci tarihçi kimliğiyle neden-sonuç örüntüsü içerisinde okuma gerçekleştirdi. Böylece Müslümanlar’ın orta çağda çöküşünü birkaç sebebe bağladı. İlki, yok oluşu; diğeri de buna karşılık hadisçilerin zaferi. başarısızlığını Mihne sürecinde takındıkları teo-politik tutuma Mütevekkil’in politik idealleri uğruna aklı eden uygulamalarıyla ilişkilendirir. Emin’e göre Mu’tezile, nazarî doktrinlerini halka empoze etmek güç kullanmış iktidarın desteğine yaslanmıştır. Onlar, öngörüsüz davranarak şu gerçeği idrak edememiştir. Güç, herhangi şeye müdahale ettiğinde onu mutlaka yozlaştırır. Diğer taraftan Halife yargılayıp hadisçilere destek çıkmasını büyük hata görür. Bunun sonucunda taklit zafer kazanırken, yenileşme gelişime dayalı üretim (ibtikâr) hücuma uğramıştır. ekolü yaşayabilse, gelişimini sürdürebilse onların hürriyet prensipleri kökleşebilseydi Müslümanların değişebilirdi. Müslümanlar içinde bulundukları gerilik donukluk haline düşmeyeceklerdi. Şu durumda geleceğe Müslüman rönesansına doğru ilerlemeyi teşvik ettiği artık kabul edilmelidir. öncelikle çağını İslam medeniyetinin “altın çağı” algılar Mu’tezile'nin ölümüyle oluşan krizi, gerilemenin başat nedeni Daha karşılaştığı zorluklar zamanının yüzleştiği sorunlar benzerlik kurar bunları aşmadaki başarısına işaret eder. Son olarak, kendi zamanlarının “sosyal reformcuları” niteler. Mu'tezile’yi geleneğinin kenarlarından merkezine getirmeye çalışır. Kendisinin ileri sürdüğü gibi, "Sünniler onları en aşağı konuma yerleştirdikten prestijini yükselttiğini” dile getirir. Rönesans arasındaki çağının salt akla dayanırken; dinî olana gereken özeni göstermesidir. insan hürriyetine aklın işlevsel kullanımına davet etmesi, teori, deney bilimin gelişimine sevk edecekken; muhafazakâr hizbin insanları adetlere, itaate taklide tabi olmaya çağırması, fikrî donukluğa gerilemeye sebebiyet vermişti. akılcılık, bilimsellik özgürlük, çağdaş çekiciliğinin önemli özellikleri arasındadır. Bu o, samimi nitelemekte İslam’ın özgün parçasından biri etmektedir. muhafazakârlık, bilincin değişim dönüşüm ideallerine ket vurmuş olsa “yaşlı adam” dediği gelişim ilerleme odaklı ruhu doğum/canlanış ilham verici edicidir. Sonuç makalemizde, Emin’in düşünce dünyasından sona eriş nedenleri niçin olması gerektiği hususları tartışılacaktır. Metot gözden düşüş canlanış temasıyla deskriptif yöntem takip edecek, nedensel bağlamlar kurularak analitik değerlendirmelere yer verilecektir.